๐—–๐—ข๐—ฉ๐—œ๐——-๐Ÿญ๐Ÿต ๐—Ÿ๐˜‚๐—ป๐—ด๐—ป๐—ผ ๐—ฎ ๐—ธ๐—ถ๐—ธ๐—ต๐—ฎ๐˜„๐—ถ ๐—บ๐—ฎ๐˜„, ๐—ฎ๐—ต๐—ถ๐—ต ๐—ธ๐—ฒ๐—ต ๐—ธ๐—ผ๐—ถ๐—ฝ๐—ฎ๐—ป ๐—ต๐—ผ๐—ป๐—ด ๐—ฝ๐—ถ๐—ฎ๐—ป๐—ด?

Image may contain: text
๐‘จ ๐‘ฒ๐’Š๐’Œ๐’‰๐’‚๐’˜๐’Š ๐’…๐’Š๐’๐’ˆ๐’Š๐’ ๐’–๐’‘๐’๐’‚:
Tulai pulnatna (COVID-19) tawh kisai, tu dongciang muhna tuamtuam anei ki om gige lai hi. Tua sungah hih lungno pen Sente in a khawi uh ahih keileh dat (chemical) tuamtuam abawlna lam pan un apiang hi ding hi ci-in a um pawlkhat ki om hi. Tua bangin a umte a dingin thu nih om hi. Khatna-ah: tua coronavirus (COVID-19) icih, SARS-CoV-2 pen Wuhan a om Lungno tawh kisai kattelna mun (Wuhan Institute of Virology) ah a om lungnote sungpan hong kipan lungno namkhat hi cih upna leh; a nihna ah, hih lungno pen Sente in nuntakna nei galvan (Bio Weapon) dinga tua lungno kattelna mun ah a khawina lam uh pan, sepkhialhna khat hangin, lawhcing lo in hi bangin hong ki zelh khia gawp hi ding hi cih upnate ahi hi.
Hih upnate a kipatkhiat cilna pen, January kha-a The Washington Times ah thului kigelh khat pan hong kipan ahi hi. Tua thului gelh pa pen, nainggangyi siam Bill Gertz hi aa, a thului sungah “๐˜๐˜ช๐˜ฉ ๐˜Š๐˜–๐˜๐˜๐˜‹-19 ๐˜ฑ๐˜ฆ๐˜ฏ ๐˜š๐˜ฆ๐˜ฏ๐˜ต๐˜ฆ ๐˜ช๐˜ฏ ๐˜จ๐˜ข๐˜ญ๐˜ท๐˜ข๐˜ฏ ๐˜ฅ๐˜ช๐˜ฏ๐˜จ๐˜ข ๐˜ญ๐˜ถ๐˜ฏ๐˜จ๐˜ฏ๐˜ฐ ๐˜ข ๐˜ฌ๐˜ฉ๐˜ข๐˜ธ๐˜ช๐˜ฏ๐˜ข ๐˜ญ๐˜ข๐˜ฎ๐˜ฑ๐˜ข๐˜ฏ ๐˜ข ๐˜ฌ๐˜ช๐˜ฑ๐˜ข๐˜ฏ ๐˜ฉ๐˜ช ๐˜ข๐˜ข, ๐˜ฎ๐˜ช๐˜ฌ๐˜ข๐˜ฏ๐˜จ๐˜ต๐˜ฆ ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ถ๐˜ฌ๐˜ข๐˜ฏ ๐˜จ๐˜ข๐˜ญ๐˜ฌ๐˜ข๐˜ฑ๐˜ฃ๐˜ถ ๐˜ญ๐˜ถ๐˜ช ๐˜ฌ๐˜ฉ๐˜ข๐˜ต ๐˜ป๐˜ฐ๐˜ฏ๐˜จ๐˜ฉ ๐˜ต๐˜ถ๐˜ข ๐˜ญ๐˜ถ๐˜ฏ๐˜จ๐˜ฏ๐˜ฐ ๐˜ฌ๐˜ฉ๐˜ข๐˜ธ๐˜ช๐˜ฏ๐˜ข ๐˜ต๐˜ข๐˜ธ๐˜ฉ ๐˜ฌ๐˜ช๐˜ป๐˜ฐ๐˜ฎ ๐˜ฅ๐˜ช๐˜ฏ๐˜จ๐˜ช๐˜ฏ ๐˜ญ๐˜ข๐˜ฎ๐˜ฆ๐˜ต ๐˜ฉ๐˜ถ๐˜ข๐˜ช ๐˜ฉ๐˜ช.” Ci-in gelh hi. USA Today in March 22 ni a thusuahna sunguah, ๐˜ฉ๐˜ช๐˜ฉ ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ถ ๐˜ต๐˜ข๐˜ธ๐˜ฉ ๐˜ฌ๐˜ช๐˜ด๐˜ข๐˜ช ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ถ๐˜ญ๐˜ถ๐˜ช ๐˜จ๐˜ฆ๐˜ญ๐˜ฉ๐˜ฑ๐˜ข ๐˜ค๐˜ฐ๐˜ฏ๐˜ต๐˜ข๐˜ค๐˜ต ๐˜ช๐˜ฏ, ๐˜ต๐˜ถ๐˜ข-๐˜ข ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ถ๐˜ญ๐˜ถ๐˜ช ๐˜ต๐˜ข๐˜ธ๐˜ฉ ๐˜ฌ๐˜ช๐˜ด๐˜ข๐˜ช ๐˜ค๐˜ฐ๐˜ฎ๐˜ฎ๐˜ฆ๐˜ฏ๐˜ต ๐˜ฉ๐˜ฐ๐˜ฏ๐˜จ ๐˜ฑ๐˜ช๐˜ข๐˜ฌ ๐˜ฏ๐˜ข ๐˜ฅ๐˜ช๐˜ฏ๐˜จ ๐˜ฌ๐˜ข ๐˜ป๐˜ข๐˜ฌ๐˜ด๐˜ข๐˜ฌ ๐˜ฏ๐˜ช๐˜ญ๐˜ฐ๐˜ฉ ๐˜ถ๐˜ฉ ๐˜ฉ๐˜ข๐˜ฏ๐˜จ๐˜ช๐˜ฏ ๐˜ฃ๐˜ข๐˜ฏ๐˜จ๐˜ฎ๐˜ข๐˜ฉ ๐˜ฉ๐˜ฐ๐˜ฏ๐˜จ ๐˜ฅ๐˜ข๐˜ธ๐˜ฏ๐˜จ๐˜ฌ๐˜ช๐˜ฌ ๐˜ญ๐˜ฐ ๐˜ฉ๐˜ช, ci-in gelh uh hi. Tu in ahih leh tua thului The Washington Times pan ki phiat khiat sak kik khinta hi. Tua dung zui-in, Nainggangyi siam khat mah ahi Sen. Tom Cotton (R-AR) in zongh hih virus pen Lungno khawina/bawlna/kattelna tawh kizom ding hi ci-in Fox News ah gen ngei hi. New York Post ah Sente’ milip khantohna tawh kisai etcikna panmun ala Steven Mosher in zongh tua bangh mah cileuleu hi.
A tunga tawh kizawitawnin, Sente’ online media tuamtuam ah zongh ngaihsutna tuamtuam laang hi. The South China Morning Post ah February 20 ni hi bangin thusuak hi. “๐˜ž๐˜ถ๐˜ฉ๐˜ข๐˜ฏ ๐˜๐˜ฏ๐˜ด๐˜ต๐˜ช๐˜ต๐˜ถ๐˜ต๐˜ฆ ๐˜ฐ๐˜ง ๐˜๐˜ช๐˜ณ๐˜ฐ๐˜ญ๐˜ฐ๐˜จ๐˜บ ๐˜ข๐˜ฉ ๐˜ฏ๐˜ข ๐˜ด๐˜ฆ๐˜ฎ ๐˜Š๐˜ฉ๐˜ฆ๐˜ฏ ๐˜˜๐˜ถ๐˜ข๐˜ฏ๐˜ซ๐˜ช๐˜ข๐˜ฐ ๐˜ช๐˜ฏ ๐˜ข ๐˜ฏ๐˜ข๐˜ด๐˜ฆ๐˜ฑ๐˜ฏ๐˜ข ๐˜ท๐˜ถ๐˜ข๐˜ฉ ๐˜ข ๐˜ฎ๐˜ข๐˜ฌ๐˜ข๐˜ช ๐˜ž๐˜ข๐˜ฏ๐˜จ ๐˜ ๐˜ข๐˜ฏ๐˜บ๐˜ช-๐˜ช๐˜ฏ, ๐˜ญ๐˜ถ๐˜ฏ๐˜จ๐˜ฏ๐˜ฐ๐˜ต๐˜ฆ ๐˜ด๐˜ฆ๐˜ข๐˜ง๐˜ฐ๐˜ฐ๐˜ฅ ๐˜ด๐˜ข๐˜ช๐˜ต๐˜ฆ ๐˜ข๐˜ฉ ๐˜ป๐˜ถ๐˜ข๐˜ฌ ๐˜ด๐˜ช๐˜ฎ๐˜ช๐˜ฏ, ๐˜ต๐˜ถ๐˜ข ๐˜ฎ๐˜ถ๐˜ฏ ๐˜ฑ๐˜ข๐˜ฏ ๐˜ฉ๐˜ช๐˜ฃ๐˜ข๐˜ฏ๐˜จ ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ถ (๐˜ต๐˜ถ๐˜ญ๐˜ข๐˜ช ๐˜ฏ๐˜ข๐˜ต๐˜ฏ๐˜ข) ๐˜ต๐˜ข๐˜ธ๐˜ฉ ๐˜ข ๐˜ฌ๐˜ช๐˜ป๐˜ฐ๐˜ฎ๐˜ต๐˜ฐ ๐˜ฉ๐˜ช ๐˜ค๐˜ช-๐˜ช๐˜ฏ ๐˜จ๐˜ฆ๐˜ฏ, ๐˜ค๐˜ช๐˜ฉ ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ถ ๐˜ฌ๐˜ช๐˜ป๐˜ข-๐˜ข๐˜ฉ๐˜ช๐˜ฉ ๐˜ฎ๐˜ข๐˜ฏ๐˜ช๐˜ฏ, ๐˜›๐˜ฉ๐˜ฆ ๐˜š๐˜ฐ๐˜ถ๐˜ต๐˜ฉ ๐˜Š๐˜ฉ๐˜ช๐˜ฏ๐˜ข ๐˜”๐˜ฐ๐˜ณ๐˜ฏ๐˜ช๐˜ฏ๐˜จ ๐˜—๐˜ฐ๐˜ด๐˜ต ๐˜ฑ๐˜ข๐˜ฏ ๐˜ฅ๐˜ฐ๐˜ต๐˜ฏ๐˜ข ๐˜ฌ๐˜ข ๐˜ท๐˜ข๐˜ฏ๐˜ฆ๐˜ช๐˜ฉ ๐˜ถ๐˜ฉ ๐˜ฉ๐˜ข๐˜ฏ๐˜จ๐˜ช๐˜ฏ, ๐˜Š๐˜ฉ๐˜ฆ๐˜ฏ ๐˜ช๐˜ฏ ๐˜ด๐˜ข๐˜ฏ๐˜จ ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ฆ๐˜ช๐˜ญ๐˜ฐ ๐˜ช๐˜ฏ ๐˜ฉ๐˜ฆ๐˜ฉ ๐˜ฉ๐˜ช.” Ci-in kigelh hi.
Hih a tunga teng pen tu a pulnatna lungno, a kikhawi dingin upna hi aa, naingnganyi siamte tung panin hong kipan ahih lam a tungah ih mu hi.
๐‘จ ๐‘ฒ๐’Š๐’Œ๐’‰๐’‚๐’˜๐’Š ๐’‰๐’Š๐’๐’ ๐’‚๐’„๐’Š ๐’‘๐’‚๐’˜๐’:
Hih lungno pen a kibawl tawm lungno ahih keileh chemical tuamtuam pan a, hong piang tawm lungno hilo in, a om ngiat, tabawah ngiat hi aci mi pawlkhat om leuleu hi.
The Washington Post tawh holimna-ah Professor Richard Ebrigh (Rutgers University, Chemical Biology) in, “๐˜ต๐˜ถ๐˜ข ๐˜ญ๐˜ถ๐˜ฏ๐˜จ๐˜ฏ๐˜ฐ (๐˜ท๐˜ช๐˜ณ๐˜ถ๐˜ด) ๐˜ช๐˜ช ๐˜จ๐˜ฆ๐˜ฏ๐˜ฐ๐˜ฎ๐˜ฆ ๐˜ญ๐˜ฆ๐˜ฉ ๐˜ข ๐˜ด๐˜ถ๐˜ฏ๐˜จ๐˜ข ๐˜ฐ๐˜ฎ๐˜ต๐˜ฆ ๐˜ฌ๐˜ข๐˜ต๐˜ต๐˜ฆ๐˜ญ๐˜ฏ๐˜ข ๐˜ฅ๐˜ถ๐˜ฏ๐˜จ ๐˜ป๐˜ถ๐˜ช-๐˜ช๐˜ฏ, ๐˜ต๐˜ถ๐˜ข ๐˜ญ๐˜ถ๐˜ฏ๐˜จ๐˜ฏ๐˜ฐ ๐˜ฑ๐˜ฆ๐˜ฏ ๐˜ข ๐˜ฌ๐˜ช๐˜ฃ๐˜ข๐˜ธ๐˜ญ๐˜ต๐˜ข๐˜ธ๐˜ฎ (๐˜ฆ๐˜ฏ๐˜จ๐˜ช๐˜ฏ๐˜ฆ๐˜ฆ๐˜ณ๐˜ฆ๐˜ฅ) ๐˜ฉ๐˜ช ๐˜ฅ๐˜ช๐˜ฏ๐˜จ๐˜ช๐˜ฏ ๐˜ถ๐˜ฑ ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ฆ๐˜ช๐˜ฉ๐˜ฏ๐˜ข ๐˜ฅ๐˜ช๐˜ฏ๐˜จ ๐˜ฐ๐˜ฎ ๐˜ฌ๐˜ช๐˜ญ๐˜ฌ๐˜ฆ๐˜ญ๐˜ญ๐˜ฐ ๐˜ฉ๐˜ช” ci hi. Tua mah bangin professor Gerald Keusch (Medicine and international health and associate director of Boston University’s National Emerging Infectious Diseases Laboratories) in zongh “๐˜ฎ๐˜ช๐˜ฉ๐˜ช๐˜ฏ๐˜จ๐˜ต๐˜ฆ’ ๐˜ฃ๐˜ข๐˜ธ๐˜ญ๐˜ต๐˜ข๐˜ธ๐˜ฎ ๐˜ฉ๐˜ช๐˜ญ๐˜ฆ๐˜ฉ ๐˜ต๐˜ถ๐˜ข ๐˜๐˜ช๐˜ณ๐˜ถ๐˜ด ๐˜ช๐˜ช ๐˜™๐˜•๐˜ˆ ๐˜ด๐˜ฆ๐˜ฒ๐˜ถ๐˜ฆ๐˜ฏ๐˜ค๐˜ฆ ๐˜ฑ๐˜ฆ๐˜ฏ ๐˜ข ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ข๐˜ฌ ๐˜ฉ๐˜ช ๐˜ต๐˜ฉ๐˜ฆ๐˜ช๐˜ญ๐˜ฐ ๐˜ฉ๐˜ช.” Ci-in Vox ah gen hi. Tua dung zui-in, nate’ thu lamsang pilna nei kantel pawl (Scientist/Researchers) te in hih Virus tawh kisai a kattelna masa uh kong post ngei hi (himun pan kisim thei ding: https://web.facebook.com/khaikokguite/posts/3334204956605964). Tua sungah zong mihingte’ bawltawm ding dan hitheilo ahihna kimu thei hi.
Science Daily in hih virus genome (gene: RNA) a ki sittelna tung tawnin mihing bawltawm hilo aa, a om ngiat Virus ahih na 96% muanhuai ahih manin, mihing bawltawm ahih keileh Sente’ khawi hi cih tawh kisai thusuah khat peuhpeuh sang nawnlo ahihna thu gelh hi. Leitungah nate’ thu tawh kisai thumaan thutak kat-telna-ah a minthang mahmah ahi Nature Research Journal (IF 43.070) ah zong, hih virus pen ganhing sungah (gentehna: Baak, Kala-oh) a omngiat ahih lam na suah hi. Tua mah bangin, The Lancet ah zongh hih natna aneite’ tung lianpan a lungno lakhia ngiatin kattelna-a kibawlna dung zui-in, hih virus pen Baak tung pan hong kilawh hi ding cih uphuai mahmah ahihna thu kigelh hi.
Hih muhna tawh a kinai mahmah, muhna tuamtuam Science tawh kisai Research Journal tuamtuamte ah mipilte in a suah khiat uh a vum avai-in sim theih ding om khinta hi. Tua muh khiatnate mah bulphuh in hih lungno thahna ding zatui a kibawl bawl ahi hi.
๐‘ฒ๐’๐’Š ๐’‰๐’Š๐’›๐’‚๐’˜ ๐’…๐’Š๐’๐’ˆ?
Tua ahih leh koizaw maan/dik ding? Sente in hih lungno a kawi uh mah hi ding maw? Ahih keileh, hih lungno pen ganhing tung pan hong kilawh hi ding?
Sente’ khawi hiding cih upna pen Naingganyi siamte upmawhna hi aa, kattelna kihello hi. A diakin USA leh Chinate pen Ak le Gul a bangh uh ahi hi. Ki kihtalo, kilaulo tuak uh thamlo in, tua zah pi-in zong ki awlmawh khollo tuak uh hi. Tua kawmkal ah Sente’ kiang panin hih natna hong kipat ciangin, USA lam aa nainggangyi siamte in a tuamtuam a upmawh uh zong ahi thei ding mah ahi hi. Thamloh in, Wuhan Institute of Virology a kici, amuanhuai mahmah lungno tawh kisai kattelna pen Wuhan ah 2018 kum a kihong hi-in, tulai natna Wuhan pan hong kipat citciat ciang upmawh theih ding tak khat hong suak hi. Thamloh in, Sente’ social media aa, thuleeng pawlkhat akhahte in zongh a kikhawi hi ding cihlam in lai gelh uh hi. Ahi zong, tuate a tamzaw pen Hong Kong lam leh Taiwan lampan hi uh aa, Mainland China a kici, PR China, ci-in Communism a bulphut-te tawh a kilemlote pawl hituak pha deuh hi.
Naingngangyi siamte in Sente' khawi hi a cih laitak uh, tua lungno (Virus) ngiat kattelna abawl mipilte in ahih leh a tunga upmawhna thu leh tua lungno kisai sa hiaulo uh hi. 1980’ kiim pekin hih Coronavirus te ganhing sungah a om ahih lam mipilte in a kantel khinta uh hi aa, tua virus te Mutation a kici DNA/RNA replication ahi ding bangin apian loh tak ciangin ganhing tung pan tua Mutated gene te mihingte’ tungah hong lut thei ahih na zong a kikipsak khin ahi hi.
๐‘ฉ๐’‚๐’๐’ˆ๐’ƒ๐’‚๐’๐’ˆ ๐’‚๐’‰๐’Š ๐’›๐’๐’๐’ˆ๐’Š๐’;
Bangbang ahi zongin, tu in ahih leh USA Today, Vox leh Thuthang minthang tuamtuamte in, Sente’ lungno khawi hi, cih tawh kisai pen thumaanlo, zuau thu hi ci-in, tangko kik-kik ta uh hi. Mipilte’ katkhiatna mah in na zozaw phot suak hi. Tua-ahih manin, bangbang hita leh, hih virus tawh kisai pen ๐—–๐—ต๐—ถ๐—ป๐—ฎ ๐— ๐—ฎ๐—ฑ๐—ฒ, ahih keileh ๐— ๐—ฎ๐—ฑ๐—ฒ ๐—ถ๐—ป ๐—–๐—ต๐—ถ๐—ป๐—ฎ cih peuh bang peuh mawk ciakciak ding leh Sente peuh mawhsak in muhdah ding hilo hi. Mawhsakna in bang mah phattuamna piangsak ngeilo hi. Amau kiang pan hih natna a kipat sese pen amau a kamsia hi aa, eikiang pan hong kipat loh pen ih lungdam ding hizaw hi.
Bangbang hita leh hih natna in eite zongh hong huzap khinta suak ahih manin, a hithei tawpin kidawmin, kikep ding a thupi pen hong hizaw ta hi.
Etkak:
1. Nature, Volume 579, Issue 3
2. Nature Medicine, Volume 26, Issue 3
3. The Lancet, Volume 395, Issue 10224
4. USA Today, March 22, 2020
5. Vox, March 12, 2020
6. The South China Morning Post, February 20, 2020
Share: